Cortisol is een hormoon dat essentieel is voor de werking van je lichaamscellen. Bij stress komen er grotere hoeveelheden vrij. Om die reden wordt het ook een stresshormoon genoemd, net als adrenaline.
Terwijl adrenaline ervoor zorgt dat je snel kunt reageren, is cortisol een hormoon dat ervoor zorgt dat je langdurig alert kunt blijven.
Orgaanfuncties die minder belangrijk zijn, worden bij grote hoeveelheden stress geremd. Zo wordt het immuunsysteem bijvoorbeeld minder, zodat jij al je energie kunt gebruiken om een stressvolle situatie te ‘overleven’.
Wat is cortisol?
Cortisol is een belangrijk hormoon dat ook in normale omstandigheden door het lichaam wordt aangemaakt. Zodra je psychische of fysieke stress ervaart, komt het hormoon echter in grotere hoeveelheden vrij. Het hormoon zorgt ervoor dat het lichaam in de overlevingsmodus raakt.
Bij een bedreigende situatie zal je lichaam eerst adrenaline aanmaken, zodat je direct kunt reageren. Vervolgens maakt je lichaam cortisol aan wat ervoor zorgt dat je alert blijft, ondanks dat de afgifte van adrenaline je lichaam veel energie heeft gekost.
Tijdens de stress reactie worden er namelijk eiwitten in de spieren afgebroken. Zo ontstaan er aminozuren die door je lichaam gebruikt worden om glucose aan te maken. Die stof zorgt ervoor dat je meer energie krijgt.
De betekenis van cortisol is nu grotendeels duidelijk. Het speelt echter niet alleen een rol bij stressreacties. Je lichaam heeft het stresshormoon altijd nodig. Het speelt namelijk een belangrijke rol bij allerlei processen in het lichaam en brein, waaronder je afweersysteem, spijsvertering en slaap-waakritme.
Waar wordt cortisol gemaakt?
Hormonen worden aangemaakt in onze hormoonklieren. Cortisol wordt in de bijnieren gemaakt, specifiek in de bijnierschors. Daar wordt cholesterol omgezet naar cortisol. Omdat het gemaakt wordt van cholesterol, wordt het ook wel corticosteroïde genoemd.
Ook de andere twee belangrijkste stresshormonen, adrenaline en noradrenaline, worden in de bijnieren aangemaakt. Voordat de bijnieren extra cortisol afgeven, komt er altijd eerst adrenaline vrij.
Wil je meer weten over waar en hoe hormonen worden aangemaakt? Lees dan het blog artikel: de belangrijkste hormoonklieren.
Wat doet cortisol?
Cortisol is belangrijk voor je stofwisseling, je dag-en-nachtritme en je afweersysteem. De hoeveelheid die door je lichaam wordt aangemaakt, varieert ook in normale omstandigheden.
Zo maakt het lichaam ‘s ochtends meer cortisol aan, waardoor we ‘s ochtends goed wakker worden en trek krijgen. ‘s Avonds daalt de hoeveelheid weer, zodat je ontspant en makkelijker in slaap valt.
Ieder gezond mens maakt dit stresshormoon dus aan. Wanneer je waarde echter te hoog of te laag ligt, kan dit complicaties veroorzaken. Hieronder vind je uitgebreide informatie over de oorzaken en symptomen van een te veel of een tekort.
Te veel cortisol
Als je lichaam te langdurig stress ervaart, dan blijven de waarden van cortisol te hoog. Dit zorg ervoor dat je te lang in de overlevingsstand blijft hangen. Te veel van dit stresshormoon kan er dan helaas voor zorgen dat je lichaam volledig uit balans raakt. Dit kan op lange termijn hele vervelende lichamelijke en mentale klachten veroorzaken.
De juiste balans tussen stress en ontspanning is enorm belangrijk. Het is echter ook logisch dat dit niet altijd goed gaat. Dat kan bijvoorbeeld komen door bepaalde privé of werk omstandigheden. Zorg er daarom voor dat je bij langdurige stress periodes, de onderstaande klachten goed in de gaten houdt. Neem bij twijfel altijd contact op met je huisarts of therapeut!
Langdurig te veel cortisol in het lichaam kan zorgen voor de volgende klachten:
- Slaapproblemen (moeilijk in slaap vallen en vermoeid wakker worden)
- Overgewicht (voornamelijk toename buikvet)
- Spierzwakte
- Vermoeidheid
- Verzwakt immuunsysteem
- Hoofdpijn
- Darmklachten
- Lager libido
- Verandering in bloeddruk
- Rugpijn
- Nervositeit/angst/opgejaagd gevoel
- Depressieve gevoelens
Bovendien kunnen één of meerdere genoemde klachten ervoor zorgen dat je in een negatieve spiraal komt. Gebrek aan slaap zorgt bijvoorbeeld weer voor extra stress, dat weer zorgt voor slaapgebrek etc.
Een cortisol tekort
Het is ook mogelijk dat je lichaam te weinig van het belangrijke hormoon aanmaakt. Een oorzaak van cortisol tekort kan zijn dat je bijnieren niet goed werken. Dit kan gebeuren als je lichaam te langdurig chronische stress ervaart.
Daarnaast kan het ook komen door de Ziekte van Addison. Deze ziekte ontstaat door een ontsteking van de bijnieren. Door de ontsteking raakt de bijnierschors beschadigd. Hierdoor kan de schors belangrijke hormonen zoals cortisol niet meer (goed) aanmaken. Een tekort kan voor complicaties zorgen, omdat het lichaam dit stresshormoon wel echt nodig heeft.
De meest voorkomende klachten bij een cortisol tekort zijn:
- Misselijkheid en braken
- Buikpijn
- Somberheid
- Duizeligheid
- Weinig eetlust
- Zwakkere en pijnlijke spieren & gewrichten
- Afvallen
- Lage bloeddruk
Hoe kun je cortisol meten?
Heb je vermoedens dat je een te hoge of te lage cortisolwaarde hebt? Dan is het belangrijk om een Cortisol test af te nemen. Er zijn verschillende testen om je cortisol te meten. Wil je een zelftest bestellen? Dan zijn de thuis testen van Mijnlabtest.nl aan te raden. Zij maken gebruik van speekseltesten en beschikken over een eigen laboratorium.
Belangrijk is om je cortisol waarde te meten op meerdere momenten. Dit omdat je lichaam van nature meer of minder hormonen aanmaakt op verschillende tijdstippen.
Hoe je het kunt meten, is afhankelijk van het type test dat je online koopt. Dit kan een bloedtest of een speekseltest zijn. Bij de zelftesten ontvang je altijd een gebruiksaanwijzing. Volg die gebruiksaanwijzing goed op, zodat je zeker weet dat je de waarde correct meet.
Stress en burn-out
Cortisol en stress gaan hand in hand. Is er ook een samenhang tussen verhoogd cortisol en een burn-out? Lange tijd werd gedacht van wel. Uit een onderzoek van Paula Mommersteeg(1) bleek dat er bij mensen met een burn-out niet altijd sprake was van verhoogde waardes.
Toch kunnen we uit dit onderzoek niet concluderen dat het stresshormoon cortisol geen samenhang met een burn-out heeft. Mogelijk vergroot langdurige verhoogde waarden de kans op een burn-out bijvoorbeeld wel. Uit het onderzoek van Paula Mommersteeg blijkt enkel dat mensen met een burn-out niet altijd te hoge of te lage waarde hebben.
Wanneer je waarde te hoog is, is het zeker verstandig om hier iets aan te doen. Veel van de symptomen zijn namelijk te vergelijken met de symptomen van een burn-out.
Aankomen en afvallen
Een te hoog cortisolgehalte kan het afvallen moeilijker maken. Als je lichaam teveel van het hormoon aanmaakt, dan zorgt dit namelijk voor een hongerig gevoel. Je krijgt bovendien meer zin in suikers. Daarnaast zorgt het ervoor dat je lichaam meer vet opslaat.
Bij een erg streng dieet kan je lichaam ook meer van het hormoon gaan aanmaken. Om die reden werkt te weinig eten in de praktijk vaak averechts.
Is het niet je doel om af te vallen, maar is er wel veel sprake van gewichtsverlies? Dat kan een symptoom van te weinig cortisol zijn. Neem dit serieus en overleg bij twijfel met je huisarts!
Je cortisolwaarde verlagen?
Je bent in dit artikel veel te weten gekomen over te hoge en te lage waarde, symptomen en oorzaken. Heb jij een te hoge cortisolwaarde en ervaar je veel klachten? Lees dan het blog artikel: 8 tips om je cortisol te verlagen.
Bronnen
- Stresshormoon wijkt niet af bij burn-out. Auteur: Paula Mommersteeeg.
https://www.nemokennislink.nl/publicaties/stresshormoon-wijkt-niet-af-bij-burn-out/